1.Տաթևի վանական համալիրը և Տաթևի ճոպանուղին
«Տաթև» ավանդությունը
Համաձայն մեկ վարկածի ՝ վանքը անվանվել է գլխավոր շինարար-ճարտարապետի անունով: Վանքի կառուցումն ավարտելուց հետո ճարտարապետը նետվեց ձորը ՝ «… կտա ինձ Սուրբ Հոգու թևերը» բառերով: «Տա թևեր» անունը, շատ է համապատասխանում այս վայրին։ Վանքը կանգնած է բարձունքի վրա՝ շրջապատված խոր կիրճերով, ինչը հատուկ ռազմավարական նշանակություն ուներ: Նման անհասանելիությունն ու դժվարահասությունը ձեռնտու էին տեղացիներին, քանի որ վանքը դարեր շարունակ հանդիսանում է Սյունիքի իշխանության կրոնական և քաղաքական կենտրոն:
«Տաթևեր»-ը․ Աշխարհի ամենաերկար ճոպանուղին
Ճոպանուղին ունի 5752 մ բարձրություն և 6 կմ երկարություն, որի շնորհիվ այն գրանցվել է Գինեսի ռեկորդների գրքում: Այնուամենայնիվ, Տաթևի ճոպանուղին մուտք է գործել Գինեսի ռեկորդների գիրք ոչ միայն դրա երկարության և բարձրության պատճառով. Այս եզակի և հսկայականհամալիրը կառուցվել է ընդամենը տաս ամսվա ընթացքում: Այս փաստի շնորհիվ է նաև, որ Տաթևը և նրա ճոպանուղին միջազգային մակարդակի զբոսաշրջային կենտրոն են համարվում՝ օրական հյուրընկալելով 1370 այցելուի:
2.ՄԱՅՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆ հուշարձան
Մայր Հայաստանի հուշարձանը խորհրդանշում է հայրենիքը, որը խաղաղություն է ձեռք բերում ուժի միջոցով և հիշեցնում է այն կանանց, ովքեր պայքարել են իրենց երկրի և երեխաների համար։
Մայր Հայաստանի հուշահամալիրը բացվել է 1967 թվականին՝ Երևանում, Հաղթանակի զբոսայգում։ Հուշարձանի ընդհանուր բարձրությունը 52 մետր է, քանդակի բարձրությունը 22 մետր։
3. Գառնիի տաճար
Գառնիի հեթանոսական տաճարը ենթադրաբար կառուցվել է մ.թ. 77 թվականին: Այն գտնվում է Հայաստանի Կոտայքի մարզում՝ Ազատ գետի ձախ ափին: Տաճարը նվիրված էր Միհր Աստծուն՝ հայոց դիցարանում լույսի և արևի աստվածը:
4.Քարահունջ. Հինավուրց աստղադիտարան Հայաստանում
Քարահունջի մեգալիտային համալիրը կամ Զորաց Քարերը նախապատմական մեգալիթյան կառույց է, որը տեղակայված է պետության կողմից պահպանվող հատուկ տարածքում՝ Սյունիքի մարզի Սիսիան քաղաքի մոտ։ Քարերը բազալտից են, որոնց բարձրությունը տատանվում է 0,5-ից մինչև 3 մ, իսկ զանգվածը՝ մինչև 10 տոննա։ Քարերի մեծ մասը պահպանվել է, չնայած էրոզիայի ենթարկվելու պատճառով ծածկված են քարաքոսերով։ Անցքերը ավելի լավ են պահպանվել։
Քարահունջի տարիքի մասին առկա են բազմաթիվ, հաճախ իրար հակասող և ընդդիմացող տեսակետներ։ Մինչ օրս հուշարձանի տարիքի մասին առավել խորը ուսումնասիրությունը կատարել է ակադեմիկոս Պարիս Հերունին, ով իր կատարած աստղագիտական, ֆիզիկական և մաթեմատիկական հաշվարկները, որով հիմնավորել է, որ Քարահունջը կառուցվել է ավելի քան 7500 տարի առաջ։
5. Էջմիածնի Մայր տաճար
Ըստ Ագաթանգեղոսի Հայոց պատմության՝ գիշերային մենության մեջ, մտորումներով տարված Լուսավորիչը մի հիասքանչ տեսիլք տեսավ. Աստծու միածին որդին իջավ երկնքից և ոսկե մուրճով հարվածեց գետնին՝ ցույց տալով այն վայրը, ուր պետք է կառուցվեր Էջմիածնի Սուրբ Տաճարը։ Այստեղից էլ առաջացել է «Էջմիածին» անվանումը, այսինքն` էջ (գրաբար)՝ իջավ Միածինը:
Էջմիածնի տաճարի տակ կա մի աղբյուր և մի ջրհոր, որի ջուրը, ըստ ավանդազրույցի, ունի հրաշագործ հատկություններ: Ջրհորի խորությունը մոտ 7 մետր է: Հետաքրքրական է, որ ջրհորի մեջ ջուրը միշտ նույն մակարդակի վրա է, անկախ տարվա եղանակից, շրջակա միջավայրի խոնավությունից կամ եղանակային փոփոխություններից:
6.Խոր Վիրապ
Խոր Վիրապը սկզբում եղել է պետական զնդան և ոչ թե վանք, և նրա նշանակալի դերը Հայաստանի պատմության մեջ սկսվել է Տրդատ III- ի օրոք: Այս բանտում առաջին բանտարկյալներից մեկը Հայաստանում քրիստոնեության տարածող Գրիգոր Լուսավորիչն էր, քանի որ վերջինս հրաժարվեց ընդունել զրադաշտը։ Գրիգոր Լուսավորիչը 14 տարի անցկացրեց թունավոր օձերով լի Խոր Վիրապում (նշանակում է խորը փոս): Հրաշքով նա ողջ մնաց և ազատվեց բանտարկությունից այն բանից հետո միայն, երբ նա բժշկեց Տրդատին անբուժելի հիվանդությունից: Ապաքինվելուց հետո թագավորը դարձավ քրիստոնյա, ազատեց Գրիգորին, նրան դարձնելով իր խորհրդականը, և սկսեց լուսավորել քրիստոնեությունը ՝ ընդունելով այն որպես իր երկրի պետական կրոն: Ազատ արձակվելուց հետո Գրիգոր Լուսավորիչը դարձավ համայն հայության կաթողիկոսը:
7.Շաքիի ջրվեժ
Բնության ջրաերկրաբանական հուշարձաններից մեկն է Շաքիի ջրվեժը: Գտնվում է Սիսիան քաղաքից 3 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք, Շաքի գետի վրա: Գետը Որոտանի վտակներից մեկն է: Ջրվեժի բարձրությունը 18 մետր է: Հայաստանի ամենասիրված վայրերից է զբոսաշրջիկների համար: Ջրվեժի անվան հետ կապված մի գեղեցիկ առասպել կա: Շաքին մի գեղեցիկ աղջիկ է եղել, նա այնքան գեղեցիկ է եղել, որ նրա գեղեցկությանը չի դիմացել մեր երկիրը նվաճելու եկած արաբ զավթիչներից մեկը, սիրահարվել է Շաքիին: Զավթիչը հրամայել է աղջկան գալ իր մոտ, Շաքին էլ չի հնազանդվել ու իրեն նետել է բարձունքից ցած: Այդ պահին նրա հագուստի ճերմակ փեշերը տարածվել են ու դարձել ջրվեժ: Ջրի հիմնական մասն օգտագործվում է Շաքիի հիդրոէլեկտրակայանում, ինչը ջրվեժից հսկայական ջուր է խլում և հնարավորություն չի տալիս նրան փայլել իր ողջ շքեղությամբ: